21 Ağu7 dakikada okunur

DEPREM ve YAPI DENETİM'İN 25 YILLIK HİKAYESİ

25 yıl içinde art arda yaşanan yıkıcı depremleri yaşadık. 17 Ağustos 1999 depreminden sonra düzenlenen pek çok kanun ve yönetmelikle alınan tedbirlerin ardından ve 2023 Şubat ayındaki depremlerden sonra en çok konuşulan konulardan biri de yapı denetimi ve yapı denetimi zorunlu mesleki sorumluluk sigortası oldu.

Yapı denetim görevini üstlenen kuruluşlar için "Mesleki Sorumluluk Sigortası"nın geçmişi aslında 2000 yılına dayanıyor.

1999 depreminin ardından 10 Nisan 2000 tarih ve 24016 sayılı Resmi Gazetede 595 sayılı “Yapı Denetimi Hakkında" kanun hükmünde bir kararname yayınlandı. Bu KHK'da aynı zamanda sigorta sektörünü ilgilendiren Yapı Denetimi Mali Sorumluluk Sigortası da yer alıyordu. Bu kanun aynı zamanda bu sigortanın genel şartlarını da içeriyor. Kanuna göre bu sigorta zorunlu.

595 sayılı KHK'nın ardından konuyla ilgili meslek kuruluşları ve dernekler, yapı denetimi ile diğer ilgili kanunların arasındaki çelişkiler ve uyumsuzluklara dikkat çekiyor ve denetimin kamunun elinde olmasının önemini vurguluyorlar. 595 sayılı KHK, Anayasa Mahkemesinin 24 Mayıs 2001 tarihli karan ile iptal ediliyor.

İptal edilen KHk'da yer alan zorunlu sigortaya ait genel şartlarda sorumluluğun taşıyıcı sistemlerle sınırlı kalması, sigortalı taraflar, primin ödenmesi, sorumluluk süresi gibi konular da incelenmiş ve uygulanabilirliği tartışma konusu olmuş.

4708 sayılı ve 13 Temmuz 2001 tarihli Yapı Denetimi hakkında Kanun can ve mal güvenliğini teminen, imar plânına, fen, sanat ve sağlık kurallarına, standartlara uygun kaliteli yapı yapılması için proje ve yapı denetimini sağlamak ve yapı denetimine ilişkin usul ve esasları düzenlemeyi amaçlıyor. Kanunda istisna tutulmuş binalar hariç olmak üzere, belediye ve mücavir alan sınırları içinde ve dışında kalan yerlerde yapılacak yapıların denetimini kapsayan yapı denetimi bir ruhsata tabi ve denetime yönelik sorumluluk 3194 sayılı İmar Kanununun 26. ve 28. maddelerine göre mimar ve mühendislerce üstleniliyor. 2001 de bazı illeri kapsayan bu kanunun kapsamı 2011 de tüm Türkiye'yi kapsayacak şekilde genişliyor.

Yapı Denetim kuruluşlarının görevleri kanunda detaylıca yer alıyor. Bu kuruluşlar projelerin mevzuata uygun şekilde yürütüldüğünü denetlemek, yapımda kullanılan malzemeler ve imarların proje, teknik şartname ve standartlara uygunluğunu kontrol etmek ve sonuçlarını belgelendirmek, malzemeler ve imalatla ilgili deneyleri yaptırmak, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun çalışıldığını kontrol etmek ve gerekli tedbirlerin alınması için yapı müteahhidini yazılı olarak uyarmak, yapıların projelerine uygun olarak kısmen veya tamamen bitirildiğine dair ilgili idareye rapor vermek, zemin, malzeme ve imalata ilişkin deneyleri, şartname ve standartlara uygun olarak laboratuvarlarda yaptırmak gibi görevleri yerine getiriyor. Uyumsuzluk tespit etmeleri durumunda ilgili mercilere raporlamakla yükümlüler.

Özetle yapımın tasarımından malzemesine, yapım aşamasındaki tüm süreçler ve bitişine kadar olan tüm adımlarda mevzuata, can ve mal güvenliğini koruma prensiplerine, çalışan can güvenliğine uygun şekilde tamamlanması için kurulmuş bir denetim sorumluluğundan bahsediyoruz.

2011 yılında 648 sayılı KHK ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nın teşkilat ve görevlerine ilişkin değişikliklerin yer aldığı son 20028 sayılı Resmi Gazete bildiriminde ise zorunlu sigortaya ilişkin bir bilgi yer almıyor.

Kanun değişiklikleri, kararname ve tebliğleri takip eden tüm kurum ve kuruluşlar sıralama ve güncel durum hakkında detaylı ve en doğru bilgiye sahiptirler. O kadar çok kanun, yönetmelik, sonradan yapılan değişiklik var ki, o karışıklığın içinden kendi halinde bir vatandaş olarak sıralayıp ve özetleyebildiklerim bunlar.

Sigorta açısından bakarsak;

2023 yılında yaşanan depremlerin ardından, yapılarda tespit edilen eksiklikler yapı denetimini gündeme getirdi ve sigortacıların inşaat denetim sürecine dahil olacakları haberleri basında yer aldı. Orta Vadeli Program’da sorumluluk sigortası da dahil edilerek inşaat kalitesinin yükseltilmesi amacıyla, yapı denetim sürecinde yer alan kişi ve kuruluşların mesleki sorumluluk sigortası ve yapı müteahhitlerinin yapı sorumluluk sigortası yoluyla sigortanın denetim rolü üstleneceği belirtildi. OVP "Bina Tamamlama" sigortasını da tekrar gündeme getirdi.

Ancak yıllar içinde değişen imar kanunu, yönetmelikler, kararnameler, bina yapım yönetmelikleri, deprem yönetmelikleri, yapı denetim kanunundaki revizyonlar gibi yapılan pek çok yenilik ve değişikliklerle hala bir yeknesaklığa ulaşılamamış gibi görünüyor.

Bugün SEDDK ve TSB internet sitelerinde, zamanında zorunlu olarak kanunla belirtilen Yapı Denetimi Zorunlu Mali Sorumluluk sigortasına ait bir genel şart bulunmuyor.

Internet araştırmamda da 2024 OVP da belirtilen sigortaya ilişkin çalışmaların hangi aşamada olduğuna dair bir bilgiye ulaşamadım.

Yeri gelmişken, yapı denetimi kuruluşlarının mali sorumluluklarına dayanak olacak Mesleki Sorumluluk sigortalarından bahsedelim. Aslında pek çoğumuz bu sigorta türünü biliyoruz. Hekim Sorumluluk, Mali Müşavir Sorumluluk, Mühendis Mimar Sorumluluk gibi bir hizmetin verilmesi esnasında yapılan hata ve atlamalar neticesinde hizmet alan tarafın uğradığı zararları tazmin etmek üzere tasarlanmış sigortalar.

Her ahlaklı ve basiretli iş insanı ve kurum, ürettiği ürünü, verdiği hizmeti insanlığın, toplumun, ülkenin yararını gözeterek en mükemmel şekilde yerine getirmekle sorumludur ve bu prensiple çalışır. Ancak her işte istenmeyen, elde olmayan hatalar ortaya çıkabilir. Mesleki Sorumluluk sigortası genel şartları A.1 maddesi sigortanın konusunu

"Bu sigorta sözleşmesi ile sigortalının poliçede belirtilen ve ilgili taraflarca konusu tarif edilerek sınırları çizilen mesleki faaliyeti ifa ederken;

a) Sözleşme süresi içinde meydana gelen olay sonucu doğan ve sorumluluk hükümleri uyarınca tazmini sözleşme süresi içinde ya da sonrasında talep edilen zararlara karşı veya

b) Sözleşme yapılmadan önce veya sözleşme yürürlükteyken meydana gelen bir olay nedeniyle, sadece sözleşme süresi içinde sigortalıya karşı ileri sürülebilecektaleplere karşı sözleşmede belirtilen miktara kadar isteme ilişkin makul giderleri de içerecek şekilde teminat verilir. Taraflar, (a) ve (b) bendlerinden birini içerecek şekilde sözleşme yapabilecekleri gibi, her ikisini içerecek şekilde de sözleşme yapabilir.

Sigortalının işletmesi ile ilgili sorumluluğu için yaptırılmışsa, sözleşmede aksine hüküm yoksa bu sigorta, sigortalının temsilcisi ile işletmenin veya işletmenin bir kısmının yönetiminde, denetiminde ve işletmede çalıştırılan kişilerin sorumluluğunu da karşılar" şeklinde belirtiyor.

(Not: An itibariyle geçerli olmayan ama 2000 yılında yapı denetimi için düşünülen zorunlu kapsamda ise yapı denetim faaliyetlerine özel koşullar ve parametrelere yer verilmiş)

Sigortacılar bu kadar yönetmelik, kanun ve düzenleme ortamında, yapıların projelerine uygun, sağlam ve yapılması gerektiği şekilde inşa edildiğini varsayarak teminat verirler. Zaten aksi düşünülemez. Anladığım, bu karmaşık ortamda, sigortacılar OVP da yer alan Yapı Denetim Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası için ihtiyaç duyulan düzenlemelerin tamamlanmasını bekliyorlar. Bir riskin öncelikle "sigorta edilebilir" olması için yasal altyapısının eksiksiz olması gerekli.

Yurtdışındaki bulabildiğim yakın örnekler: Müşterilerin ihmal, yanlış beyan, yanlış tavsiye durumlarında denetçiye dava açması durumunda yasal savunma masraflarını ödeyen Home Inspectors E&O Insurance ( Errors and Omissions) Ev Müfettişi Hata ve İhmal Sigortası ile yine Building Inspector ( Yapı Denetimci) E&O sigortası, ihmal, düşük performans, hatalı karar gibi, sigortalı olan yapı denetim şirketinin müşterisinin herhangi bir nedenle memnun olmadığı durumlarda da açılabilen ve yüksek tutarlarda tazminatlar içeren dava masrafları ile sınırlı.

İnşaatı denetlemek başka, yapmak başka, bunlardan doğan sorumluluklar da farklı doğal olarak. Yapılardaki yapım kaynaklı kusurların sigorta edilmesi ise yeni değil Uzun yıllardır özellikle Fransız piyasasında olan "Decennial Liability ( Inherent Defect Insurance)" sigortası var. "On yıllık sorumluluk" yada "yapısal garanti sigortası" diye bilinen bu sigorta, pek çok ülkedeki kamu projelerinde zorunlu. İnşaat sektöründe yaygın olarak kullanılan bu sigorta yüklenicileri, mimarları ve mühendisleri, tasarladıkları inşa ettikleri bir binada veya yapıda tamamlandıktan sonraki on yıl içinde ortaya çıkabilecek hasarlara veya kusurlara karşı koruyor. Yapının inşaat projesinde yer alan tüm tarafları (tasarım, inşaat, alt yükleniciler) kapsayan bu sigorta kusursuz sorumluluk esasına dayanıyor, bu nedenle eğer mücbir sebep yoksa hata ve ihmallerin kanıtlanmasına/gösterilmesine gerek bulunmuyor.

İptal edilen 595 sayılı KHK da yer alan tazminat yükümlülüğü ise "Sigortalı kıymetlerde meydana gelen hasar dolayısıyla uğranılan zarar" olarak tanımlanmış. Yani sadece bir dava masrafı değil, bir binanın kısmen ya da tamamının uğradığı maddi kayıp anlamına geliyor.

Yapı Denetimi Zorunlu Mali Sorumluluk sigortası ile yapı denetçisinin hata ve atlamaları neticesinde doğacak zararları ödemesi beklenen sigorta şirketlerinin, bu tazminat sorumluluğunu yasal alt yapı, uygulamalar, tazminatın sınırlarının belirlenmesi, mesleki yetkinlik ve diğer kontrolleri tamamlamadan üstlenmesi beklenemez. Pek çok perspektiften bu sigorta için , tüm taraflar arasında işbirliği, güven ve uzmanlığın en kusursuz seviyede olmasının gerektiği söylenebilir.

2000 yılındaki genel şart yayınlandığında sigorta priminin hesaplanacağı sigorta fiyatını da içeriyormuş - sigorta bedelinin yüzde 1.3 ü. Sigorta priminin belirlenmesi için riskin özelliği, sigorta edilebilirliği, sigorta limiti, sorumluluk süresi, yapı denetçisinin genel tecrübesi, referansları, yasal mevzuat, riskin kalitesi gibi faktörlerin dikkate alınması gerekiyor. Prim, geçmiş hasar tecrübeleri ve gelecekteki olası hasar karşılıkları da değerlendirilerek bu konuda uzman bir Underwriter tarafından belirlenmeli. Primin otoriteler tarafından belirlendiği durumlarda sigorta şirketlerinin yüklendikleri tazminatların sektörü uzun yıllar süren zorluklara soktuğu aşikar. Bakınız trafik sigortası, bakınız hekim sorumluluk.

Ha deyince sigorta ürünü yapılamaz. Pek çok branşta olduğu gibi reasüransı var. 2023 depremleri sonrası reasürans piyasasının ülkemizdeki yapıların dayanıklılığı ve yönetmeliklere uyum konusunda akıllarında pek çok soru işareti olduğunu hatırlayacaksınız. Diğer taraftan sigorta sektörünün denetim, risk değerlendirme ve hasar için yapmaları gereken hazırlıklar ve yatırımlar var.

Güvenilir, dayanıklı ve sağlıklı yapılarda , yine sağlıklı bir ortamda yaşamak ve barınmak temel bir insan hakkı. Bu hakkın sağlanması ve tesis edilmesinde en büyük sorumluluk kanun koyucu olarak devlete ait. 2000 yılından beri yapılarla ilgili devreye alınan her türlü kanuni düzenleme sonucu bugün aktif pek çok denetim ve yaptırım mekanizması devrede. Bunların yanında tüm bu gayretlerle çelişen, yapı izin belgesi veya ruhsatı olmayan, afete dayanıklılığı şüpheli milyonlarca konut ve işyerini kapsayan İmar Barışı'nı unutmayalım.

Şüphesiz, bir yapı denetim şirketinin hatalı bir eylemi sonucu oluşan zararı ödemekle yükümlü tutulacak sigorta şirketlerinin ilgili tüm kuruluşların işbirliğine ve tüm tarafların duruma aynı ciddiyet ve hassasiyetle yaklaşmasına ihtiyacı var. Yapı denetim şirketleri zorunlu mali sorumluluk sigortası için gerekli koşulların sağlanmasına daha vakit olduğu ortada.

Diğer taraftan zaman akıp gidiyor, boşa giden koca 25 yıl . Depremin her gün gündemde olduğu, bilim insanlarının kendilerini yırtarcasına her gün dile getirdiği, tüm bunlara rağmen düşük farkındalık, düşük sigortalılık sorunlarının çözülemediği gerçeği önümüzde. Dünya alem beklenen Marmara depremini konuşurken, son 25 yılda yapılabilecekleri düşündükçe 2023'te yaşadıklarımız gerçekten kahredici.

Gündem deprem, başka gündem yok, kaybedecek vakit yok.

Kaybedecek bir "can" a daha tahammül yok.

#deprem #kentseldonusum #imarbarisi #sigorta #sorumluluk #tazminat #kanun #yonetmelik #meslekisorumluluk #afet #denetim #yapidenetim #inspection #reasurans #zarar #tazminat #underwriter #binatamamlama #construction #contractor #yuklenici #inspector #decennialliability #inherentdefectinsurance