Bir üretim tesisinde hayati öneme sahip olan makinelerden bahsedelim bugün.
İnsanlığın tarihsel gelişimi ile birlikte sürekli gelişip, yenilikler getiren makineler, üretimin ana hatlarını oluşturuyorlar. Zaman içinde teknolojinin de ilerlemesiyle insan gücü yerini yavaş yavaş endüstriyel makinalara bırakıyor,
Machinery Breakdown (Makine Arızası) olarak geçen bu branş ülkemizde Makine Kırılması olarak adlandırılıyor. Arızayı bir ekipmanda ani ve kazara meydana gelen, ekipmanın veya ekipmanın herhangi bir parçasının onarım veya değişim gerektirmesine neden olan olay olarak tanımlayabiliriz.
Geleneksel sabit kıymet (yangın) sigortalarından geliştirilen makine kırılması sigortası (MKS), tesisler, makineler ve mekanik ekipmanların olağan çalışma halinde, çalışmazken veya bakım işlemleri sırasında insan, kaza veya fiziksel nedenlerle ani ve beklenmedik kayıplarını teminat altına alan bir "Mühendislik" branşı sigortasıdır.
Teknik eğitimi ve geçmişi olanlara makineyi anlatmak kolay. Peki bir sigorta şirketinde ya da aracı kurumda ekrandan teklif çalışan ya da hasar dosyasını takip eden meslektaşlarımız için makine kırılması ne ifade ediyor? Genellikle, bina, makine -tesisat, dekorasyon, emtia diye sıralanan, excel tablolarına ya da ekranda ilgili kutucuklara yazdıkları bedel listesinde en yüksek tutardaki sigortalı kıymetler olmanın pek ötesine geçemiyor.
Mekanik arıza riskleri bazı endüstrilere göre hızlı ve kolayca tolere edilebilirken, bazıları için "felaket" seviyesinde son derece yüksek risklerdir. Mesela bir enerji santralini düşünün, enerjiyi zaten o makine üretir, o makine arızalanır ya da zarar görürse bu durum işletmede önemli bir üretim ve gelir kaybına sebep olur. Diğer taraftan , bir tekstil fabrikasının üretim hattındaki aynı tip makinelerden birinin arızası tesiste verim düşüşüne sebep olsa da , bu daha kısa sürede ve daha az kayıpla atlatılabilen bir durumdur. Bir limanda yükleme ve boşaltma yapan vinçler de makinedir, tünel kazmak için dağları delen TBM de. Yolların asfaltı döküldükten sonra düzeltmek için kullanılan silindir de bir makinedir, bizi katlar arası taşıyan asansör, elektrikler kesilince devreye giren jeneratör de. Tüm bu örnekler ve daha fazlasını düşünürsek, her makinenin arızası işletme için farklı seviyelerde risk içerir.
Makine Kırılması sigortası talep edildiğinde UW (underwriter) riskli farklı boyutlarıyla değerlendirir. Bazılarına bakalım;
Endüstri (Sigortalının Faaliyet alanı) - MKS'de makinenin kullanıldığı endüstri, fiyatlama ve sigorta koşullarında dikkate alınır. Bazı endüstrilerin teminat bulmaları oldukça zor olabilir (maden, termik santraller, off-shore tesisler, demir çelik, iş makineleri operasyonel kiralama gibi)
Hasar Bilgisi - Sigortacıların makinelerle ilgili tecrübesi , sigorta teminatı bulmada önemli bir faktörüdür. Sigortacılar, sigortalı, endüstri ve sigorta edilmek istenen makinelerin hasar maliyetleri, tedarikçi ağı, uzmanlık gerektiren hasarları, frekans hasarları gibi yıllar boyunca topladıkları hasar verilerini analiz edip, sigorta edilebilir olduğuna karar verirlerse teklif sunarlar.
Makinelerin menşei- Bazı endüstrilerde - enerji üretimi gibi- makinelerin üretildiği ülke sigorta edilmesinde ve fiyatlamada belirleyici olabilir. Sigortacılar riski ölçmek için makinelerin bakım sözleşmelerini, seçilen servisleri de incelemek isteyebilirler.
Makinelerin yaşı- Her zaman sigortalı ile sigortacı arasında anlaşmazlık konusu olur Sigorta şirketleri belirli bir yaşın üstündeki makineleri arızaların "ani ve beklenmedik" olmaktan "beklenir" olaylar haline gelmesi , yeni teknoloji ile üretilen ekipmanlardan daha eski versiyon olması , yerine koyma maliyetlerinin çok farklı olması gibi nedenlerle MK kapsamında sigortalamayı tercih etmezler, bu nedenle de yaş sınırı koyarlar - piyasada en sık karşılaşılan endüstriye göre değişen 15 -25 yaş aralığı, yükleyici, kepçe gibi hareketli bir makineler için yaş sınırı daha düşük olabilir.
Gelelim sigortaya. Makine Kırılması genel şartlarını buraya bırakıyorum.
Makine kırılması genel şartlarına baktığımızda nerdeyse All Risk kapsam olduğunu görürüz Diğer taraftan dikkat edilmesi gereken noktaları kısaca belirteyim.
İstisnalar ; genel şartların istisna maddelerine göre
d) Yangın veya yangın vukuu dolayısıyla yapılan söndürme, yıkma ve kurtarma ameliyelerinin ve yıldırımın doğrudan doğruya tesirlerinden,
f) Hırsızlık veya hırsızlığa teşebbüsten,
g) Toprak çökmesi veya kayması, çiğ, volkan indifaları, deprem, sel ve su basması gibi tabii afetlerden kaynaklanan zararlar
l) 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununda belirtilen terör eylemleri ve bu eylemlerden doğan sabotaj sonucunda oluşan veya bu eylemleri önlemek ve etkilerini azaltmak amacıyla yetkili organlar tarafından yapılan müdahaleler sonucu meydana gelen biyolojik ve/veya kimyasal kirlenme, bulaşma veya zehirlenmeler nedeniyle oluşacak bütün zararlar makine kırılması sigortasına dahil değildir. Bu risklerden kaynaklanabilecek zararlar için makineler ayrıca Sabit Kıymet (Yangın) sigortasına dahil edilmelidir.
Bir işletmenin varlıklarının büyüklüğü hakkında fikir edinmek için sadece yangın sigortasına değil, varsa, yeni bedelden düzenlenmiş makine kırılması sigortasına (MKS)bakmanızı tavsiye edebilirim. Çünkü, makineler yangın sigortasında ikinci el değeri üzerinden sigorta edilebilir. Hatırlayacağınız gibi sabit kıymet sigortalarında sigortalılar, bedelin rayiç ya da yeni bedel üzerinden olmasına karar verebiliyorlar. Bu da herhangi bir hasar durumunda tazminat tutarını etkileyen bir seçim.
Önemli ! Genel şartlar 4. maddeye göre göre Makine Kırılmasına konu sigorta bedeli ; makine ve tesisatın (var ise nakliye, montaj, gümrük, resim, vergi, harç ve masrafları dahil) yeni ikame bedellerine yani piyasadaki "sıfır" değerine eşit olmalıdır.
Bu durum biraz kafa karıştırıcı. O yüzden örnekle tek tek gidelim.
(MKS) Makine arızalanır- eksper arıza nedeninin poliçe kapsamında olduğunu ve makinenin bedelinin yeni bedel olduğunu teyit eder, tamir teklifleri alınır, servis, nakliye vb. masraflarla hasar tutarı muafiyetler düşüldükten sonra ödenir.
(MK)Makine arızalanır, ancak onarılamayacak bir arızadır. Bu nedenle tam ziya kabul edilir. Tam ziya durumunda makinenin piyasadaki rayiç durumu dikkate alınır. Makinenin piyasadaki ikinci el bedeli üzerinden sovtaj ve muafiyetler düşüldükten sonra hasar tazminatı hesaplanır. Burada rayiç bedelin dikkate alınmasının nedeni sebepsiz zenginleşmenin önüne geçmektir.
(Sabit Kıymet) Makine infilak eder. Onarımı mümkündür, eğer sigorta bedeli yeni değere göre belirlenmişse tamir vb. diğer giderler için tazminat yeni değer üzerinden, rayiçse rayiç üzerinden hesaplanır. Eğer onarımı mümkün değil ve pert kararı verirlerse tazminat rayiç bedeli üzerinden hesaplanır.
(Sabit Kıymet) Deprem neticesinde makine zarar görürse yine sigorta bedelinin yeni veya rayiç olmasına göre hasar tazminatı depremin sigorta edildiği koasürans ve muafiyet indirimleri yapıldıktan sonra hesaplanır.
Bu karmaşaya ne gerek var diyeceksiniz. Yurtdışı piyasalarda all risk kapsamlarda tüm riskler tek poliçede ve paçal fiyatla sigorta ediliyor. Ülkemizde de sigorta şirketleri arka planda her riski kendi fiyatı ve koşullarıyla sistemlerinde takip ederken, kombine değdiğimiz ama yine poliçe üzerinde koşulların risk bazında ayrı ayrı belirtildiği tek poliçe formatına geçmeye başladılar. Kombine poliçeler pratik ancak belirttiğim gibi sigorta bedelinin nasıl belirlendiği konusunun hasar hesabında sıkıntı yaratmaması için poliçe koşullarını titizlikle incelemekte fayda var.
Makine kırılması istisnalarıyla devam edelim; Gelelim hasarların reddedilmesine neden olan meşhur istisnaya ;
h) Makinelerin normal işlemesinden ve mutat kullanılmasından doğan aşınma ve yıpranmalardan veya çürüme, paslanma veya oksidasyondan, buhar kazanlarında kireçlenme ve çamurlanmadan işletmede doğrudan doğruya meydana gelen etkilerden, atmosferik vesair şartların sebebiyet verdiği tedrici bozulmalardan kaynaklanan zararlar teminat haricidir.
Aşınma ve yıpranmalar, ömrünü doldurmuş kısımlar, yorulma (fatique), paslanma nedeniyle oluşan zafiyetler makinelerin arızalanmasına neden olabilir. Bu, pek çok hasar talebinde tartışmaya ve sigortalıda hayal kırıklığına neden olan bir durumdur.
Genişletmeler ve Klozlar ; Genel şartlara ek olarak MKS de bu sigortada önemli bir disiplin olan "Munich Re Klozları" çokça yer alır MR-kısaltmasıyla başlayan bu klozlar teminatın sağlandığı koşulları, genişletme ve istisnaları net şekilde açıklar. Daha önce de bir kaç kez altını çizdiğim gibi , her kloz genişletme anlamına gelmemektedir. Bu nedenle ileride bir sürpriz yaşamak için MR klozlarının dikkatli okunmasında fayda var.
Muafiyetlere gelince. Önceleri sigortalı açısından daha avantajlı olan hasar tutarı üzerinden uygulanan oransal muafiyetler, frekansların artması nedeniyle değişti. Artık, makine kırılması muafiyetlerinde genellikle sigorta bedeli üzerinden ve belirli bir tutardan az olmayan muafiyet uygulaması tercih ediliyor. (Sigorta bedelinin %1 i ... USD/EUR/TL den az olmayacak şekilde gibi).
Hasar Tespiti
Makine kırılması hasarları, özellikli ve çok boyutlu incelenmesi gereken, zor hasarlardır. Bu konuda uzman sigorta eksperleri tarafından incelenir. Eksperler makinenin kullanımı, geçmişi, ortamı , tesisin genel durumu , bakım kayıtları gibi pek çok bilgiyi inceler ve mühendislik bilgileriyle harmanlayıp hasar dosyası hakkında kanaatlerini belirtirler.
Makine kırılması sigortasına ilgi duyan ve püf noktalarını öğrenmek isteyenlerin dikkatine!
Yüksek Makine Mühendisi ve IMT Ekspertiz Kurucusu İlter Mutlu Türk'ten makine kırılması sigortasına ilişkin dikkat edilmesi gereken noktalar, özellikli hasarlar ve hap gibi bilgiler çok yakında Youtube kanalımda olacak. Bu çok kıymetli desteği için kendisine çok teşekkür ediyorum.
Çok rağbet gören ve hasar frekansının yoğun olması nedeniyle her yıl koşulları zorlaşan ve maliyeti artan "Hareketli makineler ve geniş kasko" ile, yine son derece önemli olan "Makine kırılmasına bağlı kar kaybı (MKKK MBBI)" sigortalarına gelecek yazılarda devam edeceğim.
Herkese hasarsız günler
#makine #sigorta #machinerybreakdown #underwriter #risk #industry #exception #klozlar #riskselection #countryorigin #fatique #oksidasyon #hasar #eksper #lossadjuster #engineering #muhendislik
Comments