İnegöl Yangınını ekonomik , toplumsal ve psikolojik sonuçları açısından ele aldığım serinin son yazısı.
Kelebek etkisi bir sistemin başlangıç verilerindeki küçük değişikliklerin büyük ve öngörülemez sonuçlar doğurabilmesine verilen addır. İnegöl yangını minik bir kelebeğin kanat çırpışından çok daha büyük bir olay, yıkıcı etkilerine bakmaya devam ediyoruz.
Önceki iki yazıda sigorta poliçeleri, sigorta poliçesindeki bedeller ve limitler, koşullar, pazar ve iş kaybı, çalışanların ve tedarikçilerin durumu ile çevreye zararlarına değinmiştim. Kaldığım yerden devam ediyorum:
Sıçrama nedeniyle zarar gören diğer fabrikaların zararları
Yangının sıçraması nedeniyle tamamen veya kısmen zarar gören diğer işletmelerle, çok zarar görmese de faaliyete devam edemeyen diğer komşuların zararları, basında geçen 1-1,5 Milyar TL'nin çok daha üzerinde olacak. Bir önceki yazıda da bahsettiğim gibi, yangından etkilenen ve faaliyet gösteremeyecek olan firmalar da kendi sabit kıymet ve varsa kar kaybı sigorta poliçelerine başvuracaklar. Diğer taraftan bu işletmelerin sigortacıları da, yangından sorumlu taraf kimse rücu için işlemlere başlayacak. Teminat kapsamı, eksik sigorta riskleri ve subjectivity dediğimiz ön koşullar, komşularda biraz daha karmaşık olabilir. Çünkü yangından sorumlu bir taraf olduğunda sigortalı - eğer varsa- poliçesindeki ön koşullar nedeniyle kendi sigortacısının tazminatta indirime veya ret yoluna gitmesini istemeyecektir. Karışık bir durum kısaca.
Kıymetleri direkt zarar gören komşular için hukuk yolu her zaman açık, ancak sigorta kapsamları yeterli, koruma önlemleri yerindeyse sigorta şirketleri, hasarı ödedikten sonra rücu sürecini başlatacaktır. Diğer taraftan, özellikle stoklarda kaybedilen kar marjı sigortanın konusu olmadığından, komşular finansal kayıpları için hukuki yollara yönleneceklerdir.
Bu yangından direkt bir zarar görmediği halde, kompleksin alt yapısının kullanılamaz hale gelmesi nedeniyle faaliyeti duran, ya da dumandan etkilenen işletmeler olabilir. Bu durumda komşularda dumandan kaynaklı is zararı varsa ve yangının çıktığı işletmenin poliçesinde eğer dahil edilmişse yangın mali sorumluluk teminatı devreye girecektir. Ancak bu teminatın limitinin bu kadar zarar gören tüm komşulara yetmemesi ihtimali yüksek, çünkü sigorta şirketleri bu teminatı poliçede yazan sigorta bedeline bakarak belirli bir oranda ya da limitli veriyor. Sonuçta yine hukuk devrede olacak. Diğer taraftan hiç bir fiziksel zarar olmadığı halde operasyonlarını durdurmak zorunda kalanlar için mali yönden hiç beklenmedik zor bir dönem başlayacak.
Burada hemen bir parantez açıp, kredi ilişkisi nedeniyle "daini mürtehin" notu olan poliçelere de dikkat çekmek istiyorum. Zarar görsün ya da görmesin , kredi borcu yükümlülüğü devam ettiğinden yanan ya da yanmayan tüm işletmeler için sıkıntılı günler kapıda olabilir.
Yangın esnasında alanda bulunan çalışanlar dışındaki üçüncü şahıslar ve onlara ait varlıklar
Sabit kıymet poliçelerinde emanete alınan mallar, konsinye mallar şeklinde geçen bu mallar, faturası kesilmemiş ve işletmenin emanetindeki mallar/ kıymetlerdir. Eğer malların asıl sahibinin sigorta poliçesinde, yanan adresteki mallarına ilişkin bir adres tanımı ya da genişletme yoksa, bu zarar teminat dışında kalacaktır. Eğer farklı adresler dahil edilmişse sigortacısı bedel/limite başvuracak, tazminat ödeyen sigortacısı yine yangının çıktığı işletmeye rücu yoluna gidecektir.
Çalışanlara ait kıymetler ise, genellikle büyük endüstriyel poliçelerde mütevazi limitlerle sağlanan bir genişletmedir. Çalışanın kişisel varlığı, en basitinden dolabındaki eşyaları, arabası, telefonu, kişisel bilgisayarı gibi varlıkları da zarar görmüş olabilir. Geleneksel sigorta poliçeleri bunları kapsamaz. İnsanlık hali, hepimiz ara sıra kişisel eşyalarımızı işyerimize götürürüz, o gün kimin yanında ne olduğu bilinmediğinden, bu da bir zarar kalemi olarak notlarımızda bulunsun.
O gün yanan tesislerde ziyaretçi veya iş yapma maksadıyla bulunan kişilerin araçları, kişisel varlıkları da zarar görmüş olabilir. Kasko sigortaları yangın zararını ödedikten sonra rücu için yine yangının çıktığı işletmeye yönelecektir.
Yanan kıymetlerin büyük çoğunluğunun stokların oluşturduğu bilgisi vardı. Bu stoklar arasında hala nakliyat sigortaları kapsamında olan stoklar olabilir. Bu durumda nakliyat sigortacıları da poliçe kapsamlarına göre hasarları ödedikten sonra, yine yangının çıktığı işletme sahibine rücu taleplerini ileteceklerdir.
Bu arada, söz konusu kompleksin tümüne veya firmalara yangın güvenliği, altyapı ve güvenlik hizmetlerini veren tüm tedarikçi firmalar da, verdikleri hizmetlere göre bu olayda zarar görmüş olabilirler, aynı zamanda sorumlu da tutulabilirler.
Toplumsal ve psikolojik etkiler
Daha önceki yazıda kısaca değindiğim gibi, bu yangın, yüzlerce insanın bir süre için de olsa işsiz kalmasına sebep oldu. Sadece bu kişiler değil, bakmakla yükümlü oldukları aileleri ve mali sorumluluklarının olduğu kişiler ev sahipleri, bankalar, okullar, kreditörler gibi tarafları da dalga dalga etkileyecek bir olay. Bu son derece beklenmedik iş kaybının toplumsal ve psikolojik etkileri çok daha ağır sonuçlar getirebilir.
Merak ettiğim için bu gibi durumlardaki devlet güvencesini araştırdım. İş yerinin kapanması durumunda, bir başka iş yerine nakledilmeyecekse, bu işçilerin işten çıkartılacağı anlamına gelmektedir. Bir işten çıkarma nedeni olarak “iş yerinin kapanması” işverenin geçerli bir nedenle iş sözleşmesini feshetmesi anlamına geliyor. İş yerinin kapanması haklı nedenler arasında sayılmadığından ihbar ve kıdem tazminatı gibi hakların ödenmesi gerekiyor. Bu konuda SGK ve işten çıkarmada uzman kişilerin bizleri bilgilendirmesi çok faydalı olur. En kötü ihtimalle işsizlik ödeneğine hak kazanılsa bile bu gelir, yaşam standardını sürdürmek için yeterli olmayacaktır. Eğer doğru tasarlanmış bir kar kaybı sigortası varsa, bu yangında devreye girecek, tazminatları veya çalışılmayan süre boyunca maaşları ödemek mümkün olacaktır.
Alternatif işyeri masrafları poliçelerde önemli bir teminat. Ancak bu kadar büyük bir yangın sonrası faaliyet gösteren işletmelerin kısa sürede başka bir adreste faaliyet geçmeleri zaman alabilir.
Cezalar
Bu kadar zararın yanında, yangın nedeniyle işletmelere kesilebilecek para cezaları da var. Yerel yönetim Çevre ve Şehircilik ve İklim Bakanlığı adına soruşturma açabilir, işletmeler Çevre kanunu, Türk Ceza kanunu ve Kabahatler Kanunu Çerçevesinde idari para cezası veya hapis cezasıyla karşı karşıya kalabilirler. Cezalar, sigorta kapsamında değerlendirilmemektedir.
Yangının çıktığı işletme sahibinin bu kadar ciddi tazminat yükümlülüğünün altından kalması için finansal olarak çok güçlü olması gerekiyor. Umarım, bu kayıpların önemli kısmını karşılayacak iyi sigorta korumaları vardır.
Sigorta sektörüne etkileri
Bu hasar sonrası sigorta sektörünün poliçe koşulları kapsamında zararları en kısa sürede tazmin etmek için tüm gayretleriyle çalışacaklarına eminim. Diğer taraftan , önceki 2 yazımda da söz ettiğim gibi, oluşan zararların tümü sigorta kapsamında olmayabilir. Bu nedenle sigorta şirketleri kapsama dahil olan ve olmayan durumları açıklıkla ve anlaşılır şekilde sigortalı ile paylaşmalıdır.
Diğer taraftan, bildiğiniz gibi sigorta şirketleri de risklerini reasürans piyasasına devrediyor. Bu tip hasarlar, reasürörlerin benzer endüstrilerdeki risk kabullerini gözden geçirmek istemelerine ve bundan sonrakilere teminat verilmemesi yönünde karar değişikliğine sebep olabilir. Diğer taraftan, bedellerinin nispeten daha düşük olması nedeniyle, çok dikkat çekmeyen riskli endüstrilerin sigortalarında yapısal değişiklikler olabilir. Bazı sigorta şirketlerinin "... tarihinden itibaren. ... sektörlerine yangın yıldırım infilak teminatı verilmemektedir ya da şu şekilde verilmektedir" gibi duyurularını görebiliriz.
Fiyatlama ve rekabet konusuna artık değinmek istemiyorum, sektörün ret vermek ya da fiyatları üç beş kat artırmak yerine , risk ve risk yönetimi hakkında farkındalık yaratan çalışmaları artırması, doğru fiyatlama ve teknik sigortacılık yapması gerektiğini burada defalarca dile getirdim.
Özetle, haberlerde geçen tutarların çok çok ötesinde kısa ve uzun dönemi etkileyecek mali kayıplardan bahsediyoruz. Diğer taraftan bir anda birden fazla işletmenin gördüğü zarar sonrası üretime devam edememesi ve zincirleme reaksiyonun etkilerini göz önüne alırsak çok önemli bir milli gelir kaybı oluşmaktadır.
Bu büyük yangının ardından tahıl silosu yangını ve geri dönüşüm tesisi yangını gibi iki büyük yangın daha yaşandı. Her zaman üstüne basa basa söylüyorum. Doğru ve risklerinize uygun sigorta ancak etkin risk yönetimi desteğiyle mümkün. Kaliteli risk, risk ölçümleri, kısaca risk mühendisliğinin her alanda etkin kullanılması bir zorunluluk olmalı. Risk mühendisliği yaklaşımını, kısa ve uzun dönem faydalarını ve sektöre katkılarını detaylarıyla yazmak artık şart oldu. Bu konuda çok yakında sizinle tekrar buluşacağız.
Kayıpların en kısa sürede giderilmesi dileğiyle, herkese tekrar geçmiş olsun.
#bursa #inegol #yangin #milligelir #sigorta #yangin #riskyonetimi #businessinterruption #consultancy #unemployment #socialeffect #butterflyeffect
コメント