Bir önceki yazıda yangının bulunduğu alan, risk mühendisliği, yangın söndürme çalışmaları ve maddi boyuta bakmıştık. 1 Ağustos 2023'de İnegöl'de çıkan yangının maddi boyutunun 1-1,5 milyar TL olduğu belirtiliyor. Yangından zarar gören kıymetlerin tutarı daha da yüksek olabilir. Çünkü "Ateş sadece düştüğü yeri yakmıyor "
Önceki yazımın bu haftaya bıraktığım 4. bölümü yangının yıkıcı etkisi hakkında. Kalem kağıtlar hazırsa tek tek inceleyelim:
Yangın kendi başına ciddi bir olayken, sonrasında olanlar da oldukça yıkıcı (4)
- Sigorta poliçeleri
- Sigorta poliçesindeki bedeller ve limitler
- Sigorta poliçesindeki koşullar
- Pazar ve iş kaybı
- Çalışanların ve tedarikçilerin durumu
- Çevre kirliliği
- Sıçrama nedeniyle zarar gören diğer fabrikaların zararları (yukarıda sayılanların tümü onlar için de geçerli)
- Yangın esnasında alanda bulunan çalışanlar dışındaki üçüncü şahıslar ve onlara ait varlıklar
- Toplumsal ve psikolojik etkiler
- Cezalar
- Sigorta sektörüne etkileri
Sigorta Poliçeleri
Bahsettiğim gibi, birden fazla menfaat sahibinin olduğu bu komplekste sigorta poliçelerinin varlığı - kulağımıza gelen duyumlar sektörde adını duyduğumuz tüm şirketlerin eksperlerini bölgeye yönlendirdiği yönünde. Birebir yanan tesislerin sigortacısı olmasalar da, o adreste malı ya da emaneti bulunan sigortalıların sigortacıları, kasko sigortacıları, nakliye sigortacıları da tazminat yükümlülüğü ile karşı karşıya kalabilir.
Sigorta poliçesindeki bedeller ve limitler
İşte bu durum çok karışık ve can sıkıcı olabilir. Kulağıma gelen ilk duyum eksik sigorta olduğu - açıkçası şaşırmadım, hatta ilk tahminlerimden biriydi. "Biraz da terminoloji" yazımdan hatırlarsınız, "sigorta bedeli" ve "sigorta değeri" ayrı kavramlardır. Eğer sigorta bedeli , zarar gören kıymetin sigorta değerinden düşükse buna eksik sigorta denir.
Sigortalılar, bedeli belirlerken rayiç veya yeni değeri baz alabilirler; rayiç değerlerde önemli bir konu da amortisman - eğer muhasebe kayıtları baz alınırsa bu hasar anında ciddi sıkıntılara yol açar. Bunun üzerine son yılda enflasyon ve döviz etkisiyle fırlayan maliyetleri de dikkate alırsak: Eğer poliçe sahipleri sigorta bedellerini güncellememişlerse, ciddi bir eksik sigorta durumu ile karşı karşıya kalacaklardır. Eksik sigorta varsa, nispet kuralı devreye girecek ve hasar eksik ödenecektir.
Diğer önemli bir sigortalı kıymet grubu da stoklar. Yangın sigortalarında hammaddeler sigortalının alım maliyeti, yarı mamul ve bitmiş emtialar ise (-) hammadde (+) üretim maliyeti olarak hesaplanır. Özetle: Stokların kar marjı sigorta edilmez.
Diğer konu da limitler:
Bu hasarda devreye girecek çok önemli bir diğer teminat da "yangın mali sorumluluk"tur. Eğer dahil ettiyseniz, bu teminat işletmenizden kaynaklanan yangın, yıldırım infilak, dahili su, duman ve GLHHKNH(*) - terör olaylarının komşularınıza sirayet etmesi durumunda devreye girer. Eğer bu teminat için farklı bir bedel belirlenmemişse, paket poliçelerde genellikle sigorta bedelinin %15'i ile sınırlandırılır (poliçedeki sigorta bedeliniz 10M TL ise, yangın mali sorumluluk limitiniz 1,5M TL gibi). Sadece komşuluk değil, kiracının malike, malikin kiracıya karşı sorumluluğu da sigorta edilebilir.
Sigorta poliçesindeki koşullar
İşte en karışık ve zorlayıcı noktalardan biri de bu olacak. Birden fazla işletmenin farklı farklı poliçeleri olacağından yola çıkarak nelerle karşılaşabiliriz bakalım:
Sigortada maliyetleri risk algısına göre değişir. Aynı kıymet ana teminat yangın standart olmak üzere, geri kalanında farklı şekil ve limitlerde sigorta edilmiş olabilir. Stoklar ana poliçenin bir parçası veya ayrıca emtia abonman sigortası kapsamında olabilir. Yangın mali sorumluluk hiç teminata alınmamış olabilir ya da limiti değişkendir, poliçede sigortanın devreye girmesi için bizim "subjectivitiy" dediğimiz yerine getirilmediği takdirde sigortanın hasar ödemesi yapmayacağını belirten koşullar olabilir. Yangın mali sorumluluk belirttiğim gibi hiç olmayabilir ya da "wording" dediğimiz kapsamı doğru yazılmamış olabilir. Şimdi, 1 yerine 10 farklı işletmenin sigorta poliçelerinin ve sigortacılarının (ek olarak dışarıdan katılacak sigortacıların) devrede olduğu bu hasarda karmaşayı gözünüzde canlandırabilirsiniz.
İlk önce her sigortacı kendi poliçesine vuran hasara bakacak, sonra da diğerlerine rücu edilebilecek bedelleri ve tazminatları hesaplayacak. Her sigorta poliçesi kendi koşullarında incelendikten sonra hasar tazminatları belirlenecek. Poliçesinden bir şekilde faydalanamayan ya da eksik sigorta gibi durumla karşı karşıya kalan sigortalı, zararının tazmini için komşusuna gidecek, karışık, zor ve oldukça zahmetli hukuki süreç tetiklenecek.
Diğer taraftan, hasar ödeyen sigortacılar da Halefiyet Prensibi'ne göre, ödedikleri zararın tazmini için komşulara ve varsa, dolaylı olarak sigortalarına gidecekler. Böylece herkesin birbiri ile davalaştığı karmaşa başlayacak. Buna bir de sigorta ettiği araç, nakliye aşamasında emtia gibi nedenlerle sürece dahil olan ve hasar ödeyen sigortacılar, bir de sigortası olmayıp yangında maddi zarar uğrayan diğer şahıslar da katılacak. Tam kaos!
Pazar ve İş Kaybı
"Kar Kaybı Sigortası" işte bu durumlarda devreye giriyor. Yangından tamamen zarar gören işletmelerin olaydan bir gün önceki durumlarına dönebilmeleri için bir süre geçmesi gerekli. Bu süre kimi işletme için 1 yıl, kimi için daha uzun veya kısa olabilir. İşte bu süre zarfında işletme sahibinin ödemekle yükümlü olduğu sabit giderleri ve çalışmadığı dönemde oluşan kar kaybı sigorta edilebilir bir risk. Buna Kar Kaybı Sigortası deniyor. Eğer bu kompleksteki sigortalılar bu riski de sigorta etmişlerse poliçelerinden faydalanabilirler, ancak burada da önemli olan kar kaybı riskinin teminat kapsamının poliçede nasıl yer aldığı ve kar kaybı süresi ile bedelinin gerçekçi şekilde belirlenmiş olması. Eğer bir paket poliçe var ve kar kaybı da otomatik bir limit olarak tanımlanmışsa, bu kapsamla sınırlı olacak şekilde poliçelerinin devreye girmesini isteyebilirler.
Diğer taraftan yangından direkt etkilenmeyen ancak yangın sebebiyle faaliyetine ara vermek zorunda kalan komşular olabilir (çalışmayan su ve elektrik tesisatları, bölgeye erişim olmaması, tehlikeli ortam nedeniyle kamu otoritesinin yasakları gibi). Eğer işletmelerinde yangından kaynaklı direkt bir zarar yoksa, kar kaybı sigortaları olsa bile özel bir genişletme yoksa, devreye girmeyecektir.
Çalışanların ve tedarikçilerin durumu
Bu yangından etkilenen önemli bir grupta işletmelerde çalışanlar ve tedarikçiler. Yanan ve yangından eklenen işletmelerde 400'den fazla çalışanın olduğu belirtiliyor. Aileleri ile birlikte 1500'den fazla insan bu yangın sonucunda aylık gelirlerini kaybetme riskiyle karşı karşıya. Bunun sosyal sonuçları da olacaktır.
Diğer taraftan buradaki işletmelere hizmet ve mal tedariki yapanların hasar giderilip, işletmeler tekrar devreye girene kadar - o da girebilirlerse - önemli bir kazanç kaynağı ortadan kalktı. Bu durumda tedarikçilerde de bir gelir kaybı oluşuyor.
Buna bir de müşterileri eklemekte fayda var. Bu yangınla uzaktan yakından ilgisi olmadığı halde buradan aldığı ürünleri satan İstanbul ya da Erzurum'daki bir mobilyacı ya da tüccar da bu yangından direkt etkilenecek.
Geleneksel kar kaybı sigortalarında, kar kaybı süresi boyunca sabit gider kapsamında işçilik giderleri sigorta edilebiliyor. Ama bu sigorta yoksa, çalışanları ve işletmecileri gerçekten çok zor günler bekliyor. Diğer taraftan daha sofistike kar kaybı sigortalarında, sizin işletmenizde bir hasar olmasa da, tedarikçi veya müşterilerinizde olan bu tip hasarlar nedeniyle oluşan kar kayıpları Tedarikçi/Müşteri Riski (Supplier/Customer Risk) adı altında bir alt limitle sigorta edilebiliyor.
Çevre Kirliliği
Yangın sadece yaktığı kıymetlere değil, yangın esnasında çıkan gazlar, duman, söndürme esnasında kullanılan malzemeler ve temizlik esnasındaki çalışmalarla da sadece olduğu anda değil sonrasında da çevreye ciddi manada zarar veriyor. Bu bir sanayi yangını olduğu için doğaya tahribatı bir orman yangını gibi değil, ancak çıkan duman, is, koku, toprağa sızan maddeler, sonrasındaki temizleme masrafları gibi önemli sonuçları var. Yangın mali sorumluluk teminatı bu kapsamda yetersiz kalıyor. Eğer "Üçüncü Şahsı Mali Sorumluluk" sigortası varsa, poliçeye özellikle ekletilmemişse infilak, yangın, duman, sis, buhar ve su yüzünden uğranılan zarar ve ziyandan doğan mali sorumluluklar sigorta kapsamı dışındadır. İşletmeler, kapsamı daha geniş olan ve kendi temizlik masraflarını da kapsayan Çevre Sorumluluk (Environmental Liability) Sigortası kapsamında, sadece ani gelişen durumlar için değil, yıllar içinde oluşan çevre kirliliğini risklerini de sigorta edebilirler.
Daha önce de altını önemle çizdiğim gibi sigorta poliçesi, hukuki bir sözleşmedir. Sigorta tıpkı bir ticari anlaşma, yeni bir alım ya da satış sözleşmesi gibi hazırlanmayı, hatta daha da ötesinde sigorta edilebilir olmak için belirli yatırımları gerektirir. Bu durum sadece sigortalılar için geçerli değil. Sigorta şirketleri de etkin risk teftişi yaparak, önlemleri sadece bir poliçe koşulu olarak koyup kalan sorumluluğu sadece sigortalıya yüklemeden, bu konuda işbirlikçi, yönlendirici ve eğitici olmalıdır. Yatırımın yapılmadığı durumlarda sigortacının ödeme yükümlülüğünün olmaması başka bir konu, işte tam da bugünler için gerekli olan sigortanın bu zor zamanda devreye girememesinin yaratacağı imaj kaybı başka bir konu. Geçmiş örneklerden biliyoruz ki sigorta devreye girmediğinde bunun nedenine değil sadece sigortanın ödeme yapmadığına odaklanılıyor. İşte bu tam da bu nedenle kendi bünyelerinde başlattıkları yangın, deprem risk güvenliği eğitimleri, merkezlerde verilen simülasyonlar ve farkındalık üzerine yatırım yapan sigorta şirketleri, doğru danışmanlık veren aracılar ve danışmanlar, ileride rakiplerinin çok önüne geçecekler.
Yangının yıkıcı sonuçlarına sonraki yazımda devam edeceğim. Bu arada, sigorta poliçelerinizi inceleyerek aklınıza takılan sorularınızı paylaşabilirsiniz.
Herkese iyi çalışmalar dilerim.
(*) Grev lokavt halk hareketleri, kötü niyetli hareket ve terör
Comments