CIT SİGORTASI
- Zeynep Turker
- 2 Tem
- 8 dakikada okunur
Cash In Transit diye yazılır "Si-Ay-Ti" diye okunur.
CIT, para ve değerli eşyaların bir yerden başka bir yere fiziksel olarak taşınırken korunması için tasarlanmış özel bir poliçe.
Nam-ı diğer Kıymet Nakliyat Sigortası olan CIT, aslında çok ilginç ve heyecanlı bir sigorta türü. Neden derseniz, aksiyon filmlerinin favori senaryoları para veya altın taşıyan araçların, trenlerin soygunları! Taşınan varlıkların parasal değeri yüksek olduğundan alınan ultra fantastik güvenlik önlemleri ve bir hasar oluştuğu anda (ki bu sansasyonel bir olay demek) ödenecek tazminatların milyonlar olması bu sigortayı çok ilginç kılıyor.
Kıymet nakliyesinde neler taşınır?
Neler neler, en başta nakit para, altın, kıymetli değerli kağıtlar, mücevherler ve değerli metaller.
CIT, taşınan kıymetin türüne, miktarına, sıklığına göre farklı güvenlik önlemleri gerektiren özel bir sigorta. Bu sigortanın alıcıları genellikle
Bankalar ve finansal kurumlar, döviz büroları
Perakendeciler (günlük nakit dolaşımı yüksek olan market, kuyum ve altın sektörü, mağaza, işletmeler)
Personel maaşı ödeyen, bordrolama hizmeti veren şirketler
Ödeme hizmeti veren kurumlar
Kumarhaneler
ve
Kıymet Nakliyesi hizmeti veren lojistik şirketleri
Bazı endüstrilerde nakit dolaşımı mecburi. Mesela bankaların güvenlik gerekçesiyle şubelerinde, sanıldığı kadar nakit tutulmuyor. Sürekli bir para transferi var. Diğer taraftan kuyumculuk, mücevher, altın ticaretinde emtialar toptancılarla perakendeciler arasında transfer halinde. Bu sürekli dolaşım, bu konuda hizmet veren uzmanlaşmış bir lojistik hizmetini de yaratmış. İşi sadece kıymetli emtia taşımak olan, özel güvenlik eşliğinde zırhlı araçla transferleri gerçekleştiren lojistik şirketleri de bu CIT yaptırıyor.
CIT sigortası genel olarak taşıma esnasındaki hırsızlık veya silahlı soygun, yine yolculuk sırasında kaza, yangın veya mücbir sebeplerden kaynaklanan kayıplar, öngörülemeyen ani ve beklenmedik olaylar nedeniyle nakit veya değerli eşyaların zarar görmesi durumlarını kapsıyor. Bazı sigorta poliçeleri bir soygun sırasında çalışanların yaralanması gibi zararları da teminata dahil ediyor.
Güvenlik önlemlerine gelince, CIT sigortası yüksek riskli ve açık hedef olması nedeniyle çok katmanlı güvenlik önlemleri gerektiriyor.
Araçlarda kurşun geçirmez gövde ve camlar (zırhlı araç), GPS izleme sistemleri ve rota sapma alarmları, araç içi kamera sistemleri, çift yönlü iletişim , acil durum kilitleme sistemleri gibi özelliklerde olması isteniyor.
Buna ek olarak taşımaya refakat eden personelin silahlı ve özel eğitimli olmaları, yüksek psikolojik dayanıklılık ve kriz yönetimine vakıf olmaları isteniyor. Ekipler iki veya daha fazla personelden oluşmalı.
Bununla da kalmıyor, taşınan kıymetli emtianın ambalajında da standartlar bekleniyor, zaman kilitli yada renkli boya kapsülleri olan akıllı kasalar, banknot izleme sistemleri (RFID, UV kodlama) ya da ATM kasetleriyle entegre taşıma gibi (sealed cassette), taşınan emtiaya göre karşılanması gereken standartlar var.
Herhangi bir hasar anında gerçek zamanlı izleme ve duruma müdahale etme kabiliyeti ise diğer önemli bir gereklilik . Bunun için GPS + GSM + IoT gibi araç takip sistemleri, merkezi izleme ve rota dışı sapma, duraklama süresi gibi parametrik alarm sistemleri bulunuyor.
Bu işi yapan taşıma firmaları ayrıca rota çeşitlendirerek, dikkat çekmeyen araçlarla taşıma ve önceden planlanmış acil durum senaryolarıyla hareket ediyorlar.
Lojistik firmaları son yıllarda yapay zekâ destekli tehdit analizi, yüz tanıma ve biyometrik erişim sistemleri, blockchain tabanlı teslimat kayıtları gibi teknolojik çözümleri de faaliyetlerine entegre etmeye başladı.
Her taşıma yüksek güvenlikli merkezlerden bir diğerine yapılmıyor. Bazı noktalardan kıymetleri toplarken, normal çalışanların olduğu, standart ortamlara gidiliyor, bazı caddelere araç girişleri olmadığından bazı transferler ancak yürüyerek yapılabiliyor.
Ülkemizde nadir olarak yapılsa da, bazı ülkeler karayoluyla erişimin zor olduğu bölgelerde zırhlı demiryolu vagonlarıyla yüksek değerli taşımalar yapıyor. Demiryolu ile transfer özel güvenlik önlemleri ve sigorta kapsamı gerektiren yüksek riskli bir lojistik faaliyeti ve açıkça belirtilmemiş olsa bile sigorta kapsamında bir durum. Sigortacıya bu transferlerle ilgili bedel ve güvenlik önlemleri bilgisi verilmesi yeterli oluyor. Kurcalanmaya karşı korumalı mühürlü kasalara konan nakit ya da değerli varlıklar, genellikle uzaktan izlenen ve silahlı korumaların eşlik ettiği özel vagonlara yükleniyor ve varış noktasındaki istasyonda, yetkili personel tarafından sıkı prosedürlerle teslim alınıyor. Son yıllarda medyaya yansıyan büyük tren soygunu yok ama, teminat düşük frekanslı ama yüksek şiddetli risk olarak bu riski de kapsıyor.
CIT firmalarının bir diğer hizmeti de depolama. Fiziksel Nakit ve Değerli Eşya Depolama Hizmeti (Vaulting Services) özellikle bankalar, kuyumcular, döviz büroları ve CIT (Cash in Transit) firmaları tarafından kullanılan bir hizmet. Zırhlı kasalar ve 7/24 izleme, biyometrik erişim kontrolü yüksek güvenlikli saklama alanlarında nakit, altın, mücevher gibi değerli (Gözümün önüne para dolu havuza tramplenden atlayan Varyemez Amca geldi) emtia bulunuyor.
Nakit transferleri bankacılıkta çok sık görülen bir faaliyet. İleride detaylarına değineceğim banka ve finansal kurumlara özel olarak tasarlanmış BBB (Banker's Blanket Bond) sigortalarında nakit, altın, kıymetli evrak transferleri, bu konuda uzman lojistikçilerle çalışılması koşuluyla poliçe kapsamına dahil edilebiliyor. Kuyum, mücevher, kıymetli evrak, tahvil gibi kıymet faaliyetinde bulunanlar da kendileri için CIT sigortası yaptırıyor, aynı zamanda yüksek güvenlikli transfer hizmetlerinden faydalanıyorlar.
Geçmişte bir bankanın şubesi ile genel müdürlük arasında yapılan nakit transferlerinde (bu iki adres birbirine çok yakın olduğundan transfer yürüyerek yapılıyordu- buna kaldırım teminatı deniyor) sokakta alınan önlemlere bizzat şahit olmuştum. Rakamlar az buz değildi. Bazen banka şubelerine müşterileri tarafından yüklü miktarda nakit habersiz getirilebiliyor. Bu durumlarda da güvenlik açısından hemen transfer edilmeleri gerekiyor. Bu tip durumlar , tutarların yüksek olması nedeniyle çok hızlı sigorta kapasitesi temini ve taşımanın dakikalar içinde teminata dahil edilmesi gibi reasürörlerle çok hızlı iletişimi gerektiren oldukça stresli anlar olabiliyor.
Bazı perakendecilerde nakit çok hızlı biriktiğinden, paraların gün içinde birkaç kez toplanarak merkezlere veya bankalara iletilmesi gerekiyor. Bunun için kimsenin elinin değmediği paranın bir kapak açılıp içine atıldığı para transfer kanalları ( pnömatik para transfer sistemi) var. Paralar sayılıp kanaldan merkeze gönderiliyor ve aynı yolla sevkıyat için bekleyen lojistik firmasının emanetine geçiyor. Bakın bu 5-10 saniyelik transfer süresi bile kritik. Gerçekten çok ilginç değil mi ?
Diğer taraftan dünya değişiyor. Dijital cüzdanlar, temassız ödemeler ve mobil bankacılıktaki artış, özellikle şehirli ve genç nüfusta nakit kullanımının küresel ölçekte azaldığını gösteriyor. Bu da daha az fiziksel nakit hareketi, özellikle düşük tutarlı, sık yapılan geleneksel CIT (nakit taşıma) sigortasına talebin azalması demek. Bu değişimler CIT poliçelerinin yeniden yapılanmasını beraberinde getirmiş.
Çünkü Nakit Hâlâ Hayatta !
Ekonomik istikrarsızlıklar, yüksek enflasyon veya banka erişiminin sınırlı olduğu bölgelerde nakit kullanımı hala oldukça yüksek. Örneğin İngiltere'de son yıllarda düşüş trendinde olan nakit işlemler 2022 yılından sonra %7 artmış. Çift koldan büyüyen bir piyasa var diyebiliriz, bazı bölgelerde dijital ödemeler öne çıkarken, özellikle perakende, kamu sektörü ve bankasız nüfuslarda ve benzerlerinde CIT sigortasına olan talep devam ediyor.
Sigorta şirketleri, akıllı kasalar ve ATM nakit takviyeleri, hem fiziksel hem dijital varlık taşımalarını kapsayan hibrit modeller, dijital hırsızlıkları kapsayan siber suç teminatları ile kapsamlarını zenginleştirirken, bazıları CIT kapsamını sadakat garantisi (Fidelity Guarantee) ve siber sorumluluk poliçeleriyle birleştirerek fiziksel ve dijital risklerin iç içe geçtiği ürünler sunuyor, yapay zekâ destekli risk modelleme, GPS entegreli sigortalama sistemleri, blockchain tabanlı denetim kayıtlarına yatırım yapıyorlar.
Başta da belirttiğim gibi CIT nin ülkemizdeki karşılığı Kıymet Nakliyat Poliçesi ve kendi genel şartı var. Ancak gelin görün ki Osmanlıca etkili bir Türkçeyle yazılmış olduğundan zor anlaşılıyor.
" Madde 1- İşbu poliçe ile sigorta edilmiş olan eşya, Nakliyat idarelerine tevdileri anından itibaren mürsilileyhe teslimleri zamanına kadar tevellüt edebilecek bilcümle zayiata karşı temin edilmiştir. ''Post restant'' suretiyle sevk taktirinde, muhatarat postahaneye veya şömendöfer istasyonuna muvasalattan sonra iki günden ziyade bir müddete şamil olamayacaktır. Binaenaleyh Şirket yalnız, mürsellere karşı nakliyat idarelerinin mes'uliyetini deruhte ettikleri ahvalden değil, işbu idarelerin mes'ul olamayacaklarını beyan ettikleri esbabı mücbireden ileri gelen hadisattan dahi kendisini mes'ul addeder. Ücreti munzama talep edilmeksizin, sefain bilcümle iskelelere uğramak, yol değiştirmek ve aktarma yapmak selahiyetini haizdirler"
Güncel Türkçe'ye uyarlarsak:
Madde 1 – Teminatın Başlangıcı, Kapsamı ve Taşıma Süreci
Bu poliçe kapsamında sigortalanan kıymetli eşya, nakliyat idarelerine (taşıma şirketlerine) teslim edildiği andan itibaren, alıcıya teslimine kadar meydana gelebilecek tüm kayıplara karşı güvence altına alınmıştır. Eğer taşıma “post restant” (yani alıcının postaneden ya da istasyondan teslim alacağı şekilde) yapılırsa, teminat postane ya da demiryolu istasyonuna ulaştıktan sonra en fazla 2 gün boyunca geçerli olur.
Sigorta şirketi, sadece taşıma şirketlerinin sorumlu olduğu durumlar için değil; taşıma şirketlerinin “sorumlu değiliz” dediği olağanüstü durumlar için de (örneğin doğal afet, soygun, harp hali) sorumluluğu kabul eder. Taşıyıcılar, ek ücret talep etmeksizin tüm iskelelere uğrayabilir, güzergâh değiştirebilir ve aktarma yapabilir.
Bu madde, aslında sigortalıya hem normal taşıma sırasında, hem de taşıyıcının mesul tutulmadığı olağanüstü olaylarda devreye giren oldukça geniş bir teminat sunuyor.
Dünyadan örneklere bakalım:
2023, Kanada – Pearson Havalimanı Altın Soygunu:
Gerçekten soygunlar tarihine geçecek türden bu olayda 17 Nisan 2023’te Ontario eyaletinden çıkarılan altınları taşıyan uçak Pearson Havalimanı’na iniş yaptıktan sonra altınlar, güvenli bir kargo tesisine taşınıyor. Ancak bu tesiste, yarım metrekare büyüklüğünde olduğu belirtilen konteynerde olduğu belirtilen yaklaşık 15 ila 100 milyon dolar arasında değeri olduğu tahmin edilen altınlar çalınıyor. Bunun üzerine Kanada Kraliyet Atlı Polisi (RCMP), olayın organize suç örgütleriyle bağlantılı olabileceğini araştırırken, havalimanı yönetimi ve taşıyıcı havayolu, olayla ilgili sessiz kalıyor.
Kanada tarihindeki en büyük hırsızlıklardan biri olarak kayda geçen bu soygunun sigorta boyutuna bakarsak: Olay, kıymet nakliyat sigortası kapsamında değerlendiriliyor, ancak taşıma sonrası bekleme süresi, GPS kapalı taşıma, tek personel gibi koşullar kontrol ediliyor. Şu ana kadar basında Pearson Havalimanı’ndaki altın soygunuyla ilgili sigorta şirketinin ödeme yapıp yapmadığına dair net bir açıklama bulunmuyor.
2013, Belçika – Brüksel Havalimanı Soygunu: Tam bir aksiyon filmi olan bu soygun basında da çok yer almış. Belçika dünya elmas ticaretinin merkezi ülke olarak biliniyor.
18 Şubat 2013, akşam saatlerinde Brüksel Zaventem Havalimanıda Swiss Air 'in Zürih’e gitmek üzere olan uçağı hazırlanırken polis kılığına girmiş 8 kişilik silahlı ve maskeli bir çete, siyah araçla havalimanının tel örgülerini delip aprona giriyor. Çete uçağa yüklenmek üzere olan elmasları taşıyan güvenlik aracını hedef alıyor ve "Hiç ateş açılmadan" sadece birkaç dakika içinde elmasları alıp geldikleri gibi kaçıyorlar. Olaydan sonra, havalimanı yakınlarında yanmış bir araç bulunuyor. Olay, "kıymet nakliyat sigortası" kapsamında değerlendiriliyor. Ancak, apron güvenliği ve uçuş öncesi bekleme süresi gibi gri alanlar, sigorta şirketlerinin teminat kapsamını yeniden gözden geçirmesine neden oluyor. Bu soygun içerden bilgi sızmış olabileceği şüphesi (Fidelity Guarantee) gibi ek teminatların önemini ortaya koyuyor ve birçok sigorta şirketinin, havalimanı içi taşımalarda özel klozlar ve yüksek muafiyetler uygulamaya başlamasıyla sonuçlanıyor. Bunun sonucunda havalimanı güvenliği uluslararası ölçekte sorgulanırken Antwerp gibi elmas ticaret merkezlerinden yapılan sevkiyatlarda rota, zamanlama ve taşıma protokolleri sıkılaştırılıyor ve sigorta sektörünü yüksek değerli taşımalar için parametrik teminat modelleri geliştirmeye teşvik ediyor.
Türkiye’de de zaman zaman ses getiren altın ve para taşıma soygunları yaşanmış ancak bu olaylar genellikle basında sınırlı bilgiyle yer alıyor ve sigorta boyutu kamuoyuna açıklanmamış. 2017 yılında bir kuyumcuya ait yaklaşık 5 milyon TL değerinde altının taşıma sırasında silahlı kişilerce gasp edildiği soygunda olayda kullanılan araçların sahte plaka taşıdığı ve taşımanın zırhlı araçla yapılmadığının belirlenmiş. Sigortanın taşıma protokolüne uyulmadığı gerekçesiyle tazminat ödemediği iddia ediliyor.
2020 yılında Adana'da bir bankaya ait para taşıyan zırhlı araca düzenlenen saldırı güvenlik görevlilerinin müdahalesiyle engelleniyor. Olay sonrası CIT (Cash in Transit) poliçelerinde “duraklama süresi” ve “rota dışı sapma” klozları sıkılaştırıldığı belirtiliyor.
Sigorta yaptırma öncesi detaylı formların doldurulması gerekiyor. CIT, online platformlardan yaptırılabilen bir sigorta değil henüz, sigorta piyasalarıyla birebir görüşmeyi gerektiriyor. Risk önlemleri, riskin detaylarıyla tanıtılması ve doğru underwriting için bu konuda uzman aracılar tarafından, finansal gücü yüksek sigorta ve reasürans piyasalarından (genellikle de Londra Piyasası) temin ediliyor ) .
Yüksek güvenlik protokolü gerektiren ve sınırlı sayıda sigortalının bulunduğu bir alan olduğundan reasürörler, bu branşta genellikle Quota-share (paylaşımlı) ya da Excess of loss (hasar fazlası) teminatları sunuyorlar.
İlginç bir konu olan kripto varlıklarla CIT alakasız görünse de dijitalleşen finans dünyasında birbirine yaklaşan iki güvenlik yaklaşımı haline geldi. Sonuç olarak ikisi de bir transfer işlemi. Geleneksel CIT sigortası, fiziksel taşıma sırasında oluşabilecek kayıpları teminat altına alırken, kripto taşımasında dijital cüzdanlar arası transfer, soğuk cüzdan (cold wallet *) saklama ve özel anahtar güvenliği gibi riskler öne çıkıyor. 2025 itibarıyla bazı sigorta şirketleri soğuk cüzdanlar arası transfer teminatı, siber saldırı sonucu token kaybı ve kurumsal saklama hizmetleri için teminat veren özel“dijital CIT” poliçeleri sunmaya başladı
Bazı bölgelerdeki güvensizlik ortamı nakiti dijital ödeme sistemlerinden daha “gerçek bir değer" hâline getiriyor. CIT sigortası, sadece bir taşıma güvencesi değil; aynı zamanda finansal sistemin fiziki tarafının ayakta kalmasını sağlayan , güvenliğin vazgeçilmez bir unsuru olarak karşımıza çıkıyor.
Bu konuda araştırma yaparken, eşsiz bir soygun filmi olan başrollerinde takıntılı Dedektif Vincent Hanna yı canlandıran Al Pacino ve soygun çetesinin lideri Neil McCauley i canlandıran Robert De Niro'nun olduğu 1995 yapımlı HEAT ( Büyük Hesaplaşma) filmine denk geldim. Ekip ve oyunculuklar şahane, aksiyon sahneleri gerçek mekanlarda çekilmiş olan filmdeki soygunlar, kıymet nakliyat sigortasının hedef sektörleri, CIT poliçelerinde değerlendirilen “açık silahlı saldırı” ve “organize suç şebekesi kaynaklı kayıplar” gibi teminat başlıklarıyla örtüşen, zırhlı araçlara, değerli evraklara, hatta doğrudan banka rezervlerine yönelik organize saldırıları içeriyor.
Herkese iyi çalışmalar .
(*)Cold Wallet- Soğuk cüzdanlar (cold wallets), özel anahtarların (token) internetten tamamen izole edilmiş cihazlarda saklanması.
Yorumlar